Het lab van Buiksloterdam

Op een voormalig industrieterrein in Amsterdam-Noord groeit Buiksloterham: het living lab voor de circulaire stad. Een woonwijk vol energiezuinige en weerproof huizen. Hier bouwt Frank Alsema zijn huis: “een laboratorium, toonzaal en uitzendzaal in één.”

Een keurig betegelde straat liep in een rechte lijn door een zandvlakte. In 2015 stonden er in dit deel van Buiksloterham nog geen straatnaambordjes. De meeste huizen op de vrije kavels tussen de Klaprozenweg en de Ridderspoorweg waren nog in aanbouw. Zo ook het huis van Frank Alsema, zelfbouwer, oprichter van Stadslab Buiksloterham Circular en daarmee mede grondlegger van de circulaire ambitie in Amsterdam.

De nieuwbouwwijk zou een proeftuin voor ‘circulaire gebiedsontwikkeling’ worden. Een wijk met ruimte voor creatieve ondernemers en mensen die duurzaam willen bouwen, wonen en werken. Dat betekent: materialen recyclen, energie uit hernieuwbare bronnen betrekken, biodiversiteit stimuleren, en de gezondheid van mens én dier ondersteunen.

Bovendien wilde Buiksloterham een regenbestendige wijk worden, waar zo’n 73.000 m³ drinkwater per jaar bespaard zou kunnen worden en 9.000 kg fosfaat (meststof) uit het afvalwater zou kunnen worden teruggewonnen.

Zelfbouwproject Buiksloterham © Merlijn Michon

Frank kocht hier in 2013 als een van de eerste nieuwe bewoners een dubbele kavel op de plek waar vroeger een oude steenfabriek stond. Die kavel heeft hij gesplitst met de buurman, die er een fors, duurzaam, compleet houten huis zelf ontwierp en bouwde.

Waterzak

Het skelet van Franks dubbele woon- werkhuis van 360 vierkante meter stond al, maar de tussenmuren ontbraken nog. Je kon dwars door het huis heen kijken. Op het eerste gezicht leek het nog niet erg weerproof, maar dat moest het wel worden.

Een van zijn eerste maatregelen, was een ondergrondse regenzak die 6000 liter water kan vasthouden. Met dit water sproeit hij zijn daktuinen, draait hij wasjes en spoelt hij de wc door. Mocht de zak vol lopen, dan stroomt het water naar de dakvijver die als noodoverstort fungeert.

Frank Alsema in de put van de regenzak. © Merlijn Michon

Een regenwatervijver op het dak

Destijds, in 2015, deelde Frank zijn plannen met ons. Drainageplaten moesten het regenwater via de overstort uit de vijver in de bodem infiltreren. De boom in de tuin zou deze natuurlijke waterafvoer versterken. Op het ene dak wilde hij zonnestoompanelen (ook voor schaduw), op het andere dak een warmtekas met zonnetubes, en een sedumlaag met wateropvang “Een elektradak, een warmtedak en een waterdak,” zoals Frank het noemt. Het is hem allemaal gelukt en hij bouwt nog steeds.

In 2024 wil Frank gaan experimenteren met aquaponics. Dit is een methode om voedsel te verbouwen, waarbij Frank het kweken van vissen combineert met het verbouwen van slaplanten op water. Zodra broedplaats De Ceuvel met aquaponics stopt, wil hij het voortzetten. Hij heeft al een lege kas aangesloten op de regenwatervijver en op zijn WTW ventilatiesysteem.

Beter samen dan alleen

De gemeente stelde duurzaamheidsnormen op voor de nieuwe woonwijk in Buiksloterham. De zelfbouwers moeten zo’n duurzaam mogelijk huis bouwen, maar krijgen de vrijheid om daar hun eigen invulling aan te geven.

“Zelfbouwers zijn individualisten”, zei Frank. Iedereen treft zo zijn eigen energiezuinige en weerproof-maatregelen. Een andere buurman heeft bijvoorbeeld een watertank aan laten leggen in plaats van een waterzak. Als je zou samenwerken, zou je wellicht zo’n tank of zak met elkaar kunnen delen en nog meer water kunnen opvangen en besparen, maar dan moet je wel van elkaar weten waar ieder mee bezig is. En dit allemaal real time monitoren en bij hevige regenbuien op tijd legen.

De daken van zelfbouwproject: Een elektradak, een warmte dak en een waterdak. © Merlijn Michon

“Zelf een weerproof huis bouwen is vooral een zoektocht”, zei Frank. “Hoe bouw en financier je een huis? Hoe maak je het weerproof? Zijn er subsidies mogelijk? Het is een proces van voortschrijdend inzicht. Iedereen mag met mij meedenken over het huis, Open Source.”

Recyclen

Frank recyclet niet alleen regenwater, zijn hele huis bestaat uit hergebruikte materialen. “Mijn uitgangspunt was om alles via Marktplaats te kopen. Ik heb eerst de kozijnen, trappen en de deuren gekocht. Die zijn maatbepalend en daar omheen is het huis ontworpen.” Sommige deuren komen uit een oude kerk, de imponerende stalen wenteltrappen uit een afgebroken BMW-garage. Frank is regisseur van beroep. “Het hele huis is voor mij een verhaal geworden, dan gaat het leven, net als regenwater.”

Frank Alsema balanceert op hergebruikte materialen voor zijn huis. © Merlijn Michon

Mijn huis is een lab, toonzaal en binnenkort ook uitzendzaal” zegt Frank in 2024. De inzichten die hij in zijn “Palais Récup” opdoet, deelt hij met zijn stadgenoten en de rest van de wereld. Hij geeft veel internationale rondleidingen. “Mijn hoofdvraag is: welke nieuwe maatregelen kunnen we ook stadsmatig implementeren?”

Tips van Frank

Deel je kennis en ervaring

Als pionier doet Frank een hoop kennis op over weerproof bouwen. Kennis die hij open source kan delen. Was het makkelijk te plaatsen? Werken de weerproof-maatregelen? Hoe effectief zijn ze?

Doe het samen

Als je dezelfde ambitie hebt, kun je beter samenwerken. Dan haal je meer uit je investering.

Houd al tijdens het ontwerp rekening met je plannen

Wil je een dak met zonnepanelen, een waterbufferende sedumlaag of een dakvijver? Zorg voor voldoende draagkracht en ruimte voor een waterzak of watertank en de benodigde extra leidingen.